Mîxaîl bakunîn (1870)
Û. Le farsîyewe: hejên
Ba le barudoxî wllatanî derewey ferense, bkollînewe, ke tyayanda bzavî soşyalîstî buwete hêzêkî ketwarîy…. Partî krêkaranî soşyal dêmokratî allman (S.D.W.P) û yekêtî giştî krêkaranî allman (G.A.G.W) ke fêrdînand lasall daymezrandûn, herdûk soşyalîstin, bew watayey ke deyanewêt peywendî nêwan krêkar û sermayedar be şêwazî soşyalîstîy bgorrn [hellweşandnewey sermayedarî]. Hem lasallîyekan û hem partî ayiznax [nêwekey le kongrey 7-9î ogustî 1869 wergîrawe, ke le ayiznax Eisenach berpa kra] be tewawî letek yekdî hawrran, ke bo encamdanî weha gorranêk, bêçenduçûn pêwîst debêt, ke sereta dewllet rîfom bikrêt û eger em kare le rêgey pagendey berifrawan û bzavêkî krêkarî yasayî aştîxwazewe netwanra encam bidrêt, lew bareda debêt dewllet be zor rîform bikrêt, wate le rêgey şorrşêkî ramyarîyewe.
Gişt soşyalîstekanî allman lew bawerredan, ke debêt şorrşî ramyarîy pêş şorrşî komellayetîy bkewêt. Eme helleyekî kuşindeye. Her şorrşêk ke pêş şorrşî komellayetîy rû bdat, benaçarî şorrşêkî borcwazîy nwê û betwanatir debêt – ke tenya detwanêt be soşyalîzmî borcwazî kotayî bêt- wate şêwazêkî fre zîrekanetrî perdepoşkrawî behrekêşîy prolîtarya lelayen borcwazîyewe. [Be hoy ”soşyalîzmî borcwazîyewe”, bew core bakonîn û herwa markis derîdebrrin, wate hawkarîy nêwan sermayedar û krêkar, ”cemawer” û dewllet. – Le allmanya le serdestî bîsmark, le serdemî êmeda lelayen ballî rastî soşyal dêmokratekan ”sermayedare roşnibîrekan” û lîbrallekanewe be giştî bangewazî bo dekrêt].
Em binçîne droznaneye – ew boçûney ke şorrşî ramyarîy debêt pêş şorrşî komellayetîy bkewêt-, le rastîda bangewazêkî kraweye bo gişt ramyaranî borcwa lîbrallî allman bo çûne naw partî soşyal dêmokratî allman( S.D.W.P). Em parte le zor boneda lelayen raberanîyewe – nek lelayen endamanî asayî xawen bîrî radîkallîyewe– xraye jêr fşar taweku letek dêmokrate borcwayyekanî partî gel(Volkispartei) bçête berewe, partêkî helpersit, ke tenya serqallî ramyarîye û be tundî djî binçînekanî soşyalîzme. Em djayetîye, be roşnî le rêgey hêrşî drrindaney qsegeranî nîştmanperwerîy û çapemenîye fermîyekanewe djî soşyalîste şorrşigêrrekanî vîyena be frawanî berpa kra.
Em pelamare djî soşyalîzmî şorrşigêrrane, turreyî û neyarîy zorîney allmanîyekanî berizkirdewe û lîbkinêxt (Liebknechit) û raberanî dîkeyî soşyal dêmokratî allmanî be şêweyekî peygîrane şermezar kird. Ewan deyanuyist krêkaran aram bkenewe, bo ewey kontrolî xoyan beser bzavî krêkarî allmanda bparêzn û le heman katda, letek raberanî borcwa dêmokratî partî gel dostayetîyan hebêt; ke raberanî partî nawbraw zû têgeyiştin, be westanewe beramber bzavî krêkarî allman, ke bebê piştîwanî ew neyandetwanî be desellatî ramyarî bgen, helleyekî taktîkî gewreyan kirduwe.
Lem barewe, partî gel, rîsay borcwazyaney girteber, ke hîç kat xoyan nekene şorrşigêrr. Herçende taktîkekanyan beşêweyekî lêzazane cêbecê deken, hemîşe bem bnemaye piştestûrin: rakêşanî piştîwanî karay xellk bo encamdanî şorrşî ramyarîy, bellam çnînnewey berhemekey bo xoyan [parte ramyarekan,û.k]. Têrrwanînêkî lew core bû, ke partî gelî naçar kird taku paşekşe le rêwşiwênî dje-soşyalîstîy xoy bkat û ray bgeyênêt, ke henûke ewîş partêkî soşyalîste…. Paş sallêk le danîştin û giftugo, raberanî payeberzî parte krêkarîy û borcwazîyekan bernamey (ayiznax)yan pesend kird û be hêştnewey nawî partî soşyal dêmokratî allman (S.D.W.P.), take partêkyan pêkhêna. Em bernameye le rastîda têkelleyekî seyr bû le bernamey şorşigêrraney komelley nêwneteweyî krêkaran (înternasîwnalî yekem,û.k) û bernamey helperistaney nawisrawî dêmokrasî borcwazîy….
Beşî(1)î bernameke le rastîda letek ramyarîy binçîneyî û gyanî nêwneteweyî nakoke. Partî soşyal dêmokratî allman deyewêt dewlletêkî azadî gelî dabmezrênêt. Bellam wajekanî azad û gel, be wajey dewllet, puç dekatewe; nawî nêwneteweyî retkirdnewey dewllet degeyênêt. Aya rêkxeranî bernameke lemerr dewlletî nêwneteweyî ya gerdûyyewe qse deken, ya deyanewêt dewlletêk dabmezrênin, ke tenya hemû wllatanî ewrupay xorawayî bigrêtewe – îngland, ferense, allman, wllatanî eskendînavî, hollende, suyisra, îspanya, portugal û wllatanî slavî jêrçepokî nemsa? Nexêr. Gedey ramyarîyan natwanêt hawkat em hemge wllatane hers bdat. Soşyal dêmokratekan be şeydayyekewe ke tenanet hewllî şardnewey naden, raydegeyênin, ke deyanewêt wllatî bawkyan allmanî gewre damezrênin. Herweha eme ew hokareye, ke take amancî partî soşyal dêmokratî allman, drustkirdnî dewlletî gişt allman, le yekemîn beşî bernamekeyanda dêt. Ewan pêşî gişt nîştmanperweranî allmanîyan dawetewe.
Krêkaranî allman le brî ewey xoyan bxene pênaw drustkirdnî dewlletî gişt allman, pêwîste be hawçîne çewsawekanyanewe le sertaserî cîhanda peywest bin, taweku piştîwanî le berjewendî hawbeşî abûrîy û komellayetîy xoyan bken. Herweha pêwîste bzavî krêkarîy her wllatêk tenya pişt be bnemakanî hawpiştîy nêwneteweyî bbestêt. … Eger le nakokî nêwan dû dewlletda, krêkaran bepêy beşî (1)î bernamey soşyalî dêmokrat kar bken, ewan be pêçewaney hez û berjewendî çînayetîyanewe, le djî hawrrêyanî krêkaryan le wllatanî dîke, be borcwazî xoyyewe peywest debin. Bew core, hawpiştî nêwneteweyî dekene qurbanî nîştmanperwerî neteweyî dewllet. Eme rêk her ew kareye, ke henûke krêkaranî allman le cengî ferense (Franco-Prussian) prusda deyken. Ta katêk krêkaranî allman le hewllî damezrandinî dewlletêkî neteweyyeda bin – tenanet azadtirîn dewlletî gelî- ewa benaçarî û betewawetî azadî xellk dekene qurbanî şkodarî dewllet, soşyalîzm dekene qurbanî ramyarî, dadperwerî û hawrrêyetî nêwneteweyî dekene qurbanî nîştmanpersitî. Esteme le yek katda be dû arastey cyawaz bbizwêy. Soşyalîzm û şorrşî komellayetîy berew wirduxaşkirdnî dewllet mildenên:- serencam. Ewaney ke dewlletyan dewêt, debêt qurbanî berrizgarî abûrîy cemawer bo çepawllî ramyarîyaney partî berter bden.*
partî soşyal dêmokratî allman, qurbanî be rizgarî abûrîy û letekîşîda rizgarî ramyarîy prolîtarya dedat– ya rastir butrêt, derbazbûn le ramyarîyekan û dewllet – lepênaw serkewtinî dêmokratî borcwazî. Eme be rûnî lebeşî duwem û sêyemî bernamey soşyal dêmokrasî dêt. Sê bendî yekem le beşî duwem le hemû rûyekewe letek bnemakanî nêwneteweyî (înternasîwnall)da guncawn: lenawbirdnî sermayedarî; yeksanî tewawî ramyarîy û komellayetî; her krêkarêk debêt tewawî berhemî karekey werbigrêt. Bellam bendî çwarem, raydegeyênêt, ke rizgarî ramyarîy pêşmercî rizgarî abûrîy çînî krêkare, bewey ke çareserî pirse komellayetîyekan, tenya le sayey dewlletêkî dêmokratîkda çareser debin, bem core ew bnemayane puçell dekatewe û kirdeyîkirdneweyan estem dekat. Xallî çwarem begşitî eme dellêt :
„ krêkaran, engo koyle û qurbanî komellgey sermayedarîn. Aya detanewêt xotan lew kotubende abûrîyane rizgar bken? Hellbete ke detanewêt û bêguman mafî xotane. Bellam bo bedîhênanî daxwazîyekantan, sereta debêt engo yarmetî ême bden taku şorrşî ramyarîy bkeyn. Paşan, êmeş yarmetî êwe dedeyn, şorrşî komellayetî bken. Bwarman bden sereta, be hêzî êwe dewlletî dêmokratî dabmezrênîn, dewlletêkî dêmokratî baş wek ewey le suyisra: ew kat, ême bellêntan dedeynê, ke heman ew destkewtane be engo bdeyn, ke henûke krêkaranî suyisra lêyan behremendin ….” (sernicî mangirtnekan le basl û cnêv(Genève) bden, ke be şêweyekî drrindane lelayen borcwazîyewe serkut dekrên.)
Bo xoyeklayîkirdnewe leser ewey ke em frîwe bawerrnekerdenîye, rêk rengdanewey araste û gyanî soşyal dêmokrasîy allmanîye, naçar debêt lebeşî 3 bkolldirêtewe, ke tewawî amance destbecêyekanî rîz dekat, taweku bbête pêşekî pagendey yasayî û aştîxwazîy û kempeyne hellbjardinîyekanî part. Em daxwazîyane rêk kopîkirdnî bernamey nasrawî dêmokrasî borcwazîye: mafî dengdanî giştî letek yasadananî rastexo lelayen gelewe; hellweşandnewey gişt berterîye ramyarîyekan; cêgirtnewey supay hemîşeyî cêgir be mîlîşyay xobexiş û hawullatîy; cyakirdnewey klîsa le dewllet û fêrgegan le klîsa, xwêndinî seretayî be xorayî û hemuwanî, azadî çapemenî û kobûnewe û pêkhênanî komellekan, cêgirtnewey gişt bacuxerace narastewxokan be yek sîstemî bacuxeracî rastexo leser dahat û berzibûnewey bepêy berzibûnewey qazancekan.
Aya em bernameye ewe naselmênît, ke soşyal dêmokratekan – betewawî gringî be rîformî ramyarîy lemerr dezgekan û yasakanî dullet deden û soşyalîzm bo ewan xewnêkî puçe, ke le baştirîn barda le dahatûyekî zor dûrda dêtedî?
Eger ew rastîye nebuwaye, ke arezû û heste rasteqîne û radîkallekanî endamanyan, wate krêkaranî allman, zor wawetir lem bername derron, aya demandetwanî pasawî ewe bkeyn, ke bllên partî soşyalî dêmokratî allman, tenya be mebestî sûdwergirtin le cemawerî krêkaran wek amrazî nahuşyarane bo ptewkirdnî pêgexwazîy ramyarîy borcwa dêmokratekanî allman peyda buwe?
Lem bernameda tenya dû beş hen, ke nasermayeguzarîyîn û sermayedaran hezyan lênaken. Yekemyan, le nîwey kotayî xallî 8 î bendî3 daye, ke xwazyarî dyarîkirdnî rojanekarêkî asayî (snûrdarkirdnî katjêrekanî karkirdin), hellweşandnewey karî mindallan û snûrdarkirdnî karî jnane; pêwergelêk ke kompanîye taybetekan dexene lerzewe. Sermayedaran ewîndarî şeyday hemû azadîykin, ke detwanin be arastey berjewendî xoyan sûdî lê werbigrin, ewan xwazyarî mafî behrekêşî bêsnûrî prolîtaryan û be tundî le destêwerdanî dewllet herasanin. Sereray ewe, sermayedaranî bêçare, kewtûnete rojgarêkewe, naçar bûn ta destêwerdanî dewllet tenanet le îngland, ke behîç şêweyek soşyalîstî nîye, pesend bken.
Beşî duwem, – bendî 10 lebeşî 8– tenanet lewe gring tir û soşyalîstî tre. Xwazyarî yarmetî, piştîwanî û parêzgarî û bayexdane be herewezîye krêkarîyekan, betaybet herewezîyekanî berhemhêneran ( be gişt dabînkarîye pêwîstekanewe, bo nmûne azadî peresendin) lelayen dewllewe buwe. Sermayeguzaranî azad (taybet), tirsyan le kêbrikê letek herewezîye krêkarîyekanda nîye, çunke sermayedaran dezanin, ke krêkaran, be dahatî kemî xoyanewe, hîç kat bexoyan natwanin, be radey pêwîst sermaye kobkenewe, taweku bitwanin bibne rkeberî serçawe gewrekanî çînî xawenkar … bellam eger herewezîye krêkarîyekan lelayen desellatewe bayexyan pêbdirêt û le piştîwanî berifrawanî dewllet behremend bin, dest be xebat deken û bere bere sermayey taybetî û kompanîye (pîşesazîy û bazirganîyekan) degirnedest, bem core barudoxeke pêçewane debêtewe …. Boye sermayedaran be kirdewe letek dewlletda dekewne rkeberî û bêguman dewllet le hemû sermayedaran behêztre. [ Le dûtwêy peregrafî dahatûda derdekewêt, ke bakunîn yarmetî dewllet bo herewezîye krêkarîyekan wek beşêk le gwastnewe le sermayedarîyewe bo soşyalîzmî dewlletî debînê.]
Krêkar lelayen dewlletewe dademezrêt- eme binçîneye, bnemay komunîzmî desellatgeraye, bnemay soşyalîzmî dewlletîye. Katêk ke dewlletêk debête take xawen (malk)– le kotayî serdemî raguzarîy pêwîst bo pêşkewtinî komellge û bebê allugorrêkî weha le rêkxistinî henûkeyî borcwazî le desellatda, be rêkxistinî ayîndey yeksanî fermî bo hemuwan – degorrêt be take bankdar, take sermayedar, take bernamedarrêjer û take berrêweberî gişt karubare nîştmanîyekan û bexoy take dabeşgerî tewawî berhemekan debêt. Emey nmûney ballay binçîney serekîy komunîzmî hawçerxe.
Serçawey wergêrrane farsîyekey : saytî( kawişgir) :
Hittp://wwiw.kavoshgar.org/Tranislationis/Bakunin_SiD.htim
em wergêrrane letek deqe îngilîzîyekey berawrid krawe:
* dû dêrî dwayî em peregrafe le wergêrrane farsîyekeda nahatûn.
هەژێن Hejên 